EUROPARK

Tijdens een wandeling over de Damrak richting het Centraal station Amsterdam word je op je schouder getikt. Een Chinese toerist kijkt je vragend aan, camera om de nek en selfiestick met telefoon in de hand. “What are closing times here?” wordt er in gebrekkig Engels aan je gevraagd.

Ook in het noordelijker gelegen Giethoorn zijn dit soort vragen eerder regel dan uitzondering. Het klinkt misschien als een vreemd scenario, maar toeristen zien het dorp eerder als een museum of pretpark, vergelijkbaar met bijvoorbeeld het Zuiderzee museum. Bewoners worden voor acteurs of personeel aangezien, waarbij tuinen als picknickplek worden gebruikt en brievenbussen gebombardeerd tot prullenbakken. Als gevolg hiervan is er zelfs een nieuwe Toeristische Gids Giethoorn opgesteld, waarin op humoristische wijze de gedragsregels worden uitgelegd.

Giethoorn wordt naar toeristen ook wel als  ‘the Venice of the North’ omschreven. Ironisch genoeg een verwijzing naar de Europese stad die momenteel letterlijk verdrinkt in het massatoerisme. Ook hier zijn onlangs nieuwe gedragsregels ingesteld en vanaf 1 mei 2019 is iedere toerist die Venetië bezoekt zelfs verplicht 3 euro toegang te betalen [1] .

Wordt dit ook de nieuwe standaard voor ‘ons’ Amsterdam en de andere Europese steden? Met combitickets Amsterdam-Barcelona-Parijs-Venetië? Of misschien wel een maandticket voor het hele ‘Europark’ ?

Overtoerisme Europa

In het rapport ‘Overtourism: impact and possible policy responses’ [2] van het Europees parlement, zijn 41 van de 105 bestemmingen met overtoerisme geïnventariseerd. Giethoorn en Amsterdam zijn onderdeel van twee van de gedetailleerde case studies in het onderzoek.

Hieruit is op te maken dat de belangrijkste factoren voor overtoerisme zijn: het steeds toegankelijker en betaalbaarder worden van reizen, in combinatie met de ‘reishypes’ op social media. Instagram creëert bijvoorbeeld een soort optische reisillusies van vakantiebestemmingen. En de top 10-lijstjes met ‘must see’ bestemmingen prijken op vele reissites.

Ook de sterke uitbreiding en aanwezigheid van Airbnb speelt hierin een grote rol. Toeristen hoeven zich niet langer te beperken tot de hotels, en overnachten in woonwijken bij particulieren.

Een rijk verleden biedt geen garantie voor de toekomst

Wat ook opmerkelijk is, is dat de bestemmingen vaak gelinkt zijn aan het aantal culturele erfgoedsites, die op de Werelderfgoedlijst van Unesco voorkomen. Een lijst waarin Europa verreweg de meeste sites vertegenwoordigt, zoals te zien op de kaart van Unesco.

Wat toeristen zo aantrekt tot Europa is dus voornamelijk zijn historie, het verleden. Maar juist dit verleden, dat zo’n grote aantrekkingskracht heeft, wordt onder de voet gelopen. De miljoenen toeristen, die al stoffig, zwetend en CO2-uitstotend door de Sixtijnse Kapel lopen, hebben nou niet echt een positief effect op Michelangelo’s fresco’s..

In de roman Grand Hotel Europa, van Ilja Leonard Pfeijffer (aanrader!) wordt dit prachtig verwoord:

“Toerisme vernietigd juist
waar het door
aangetrokken wordt’’.

Is onze rijke geschiedenis en cultuur het enige wat Europa nog te bieden heeft, geëxploiteerd tot vermaak van de rest van de wereld?

En hechten wij, Europeanen niet teveel waarde aan deze cultuur en geschiedenis, waardoor we de toekomst uit het oog verliezen? Waar de rest van de wereld meer gericht is op vernieuwing, houden wij ons in ‘reservaat Europa’ angstig vast aan ons verleden. In de Verenigde Arabische Emiraten en China worden zelfs compleet nieuwe steden gebouwd, om de huidige steden te ontlasten [3]. Maar zij hebben over het algemeen natuurlijk wel wat minder last van Monumentenzorg…

Spookstad

Als wij onze historische steden blijven inrichten op toerisme, met het oog op economische groei, zullen ze leeglopen. In Venetië is dit al goed te zien op de elektronische teller in het raam van apotheek Morelli in Campo San Bartolomeo. Het aantal lokale inwoners van de stad neemt per maand af. Jonge inwoners en academici vertrekken uit de stad, en er wordt zelfs voorspeld dat er na de huidige generatie geen kinderen meer geboren zullen worden [4].

De oplossing wordt vooral gezocht in de spreiding van toerisme, naar tijd en plaats. De gemeente Amsterdam doet dit bijvoorbeeld door het benoemen van Zandvoort tot ‘Amsterdam Beach’ en het invoeren van tijdsloten voor de musea.

Maar als we de Europese steden op deze manier gaan managen, wat is dan in de toekomst nog het verschil met een attractiepark?

Is ‘Europark’ wel een ondenkbaar scenario?

Hiske de Jong

30 januari 2020